Un agasallo de Chirlo Merlo Pandigueiro: o caderno de sílabas directas troqueladas en letra de imprenta, correspondentes ao Libro de Contos 1

Sabedes o que? Este ano decidín non agardar a Reis.

Así que aquí me tendes, vestido de Pandigueiro e distribuíndo os cartóns de felicitación aos nenos e nenas de todo o mundo con máis antelación ca o ano pasado. Ah, e para encher as barriguiñas deixo carbón doce, que non emite CO2!

Claro que, ás profesoras e profesores tamén lles hai que deixar algo de agasallo... E pensando, pensando... pensei que lles gostaría ter un novo xogo de sílabas recortables, pero con letra de imprenta e marcando o corpo principal co camiño verde da Pauta Montessori.

Así pensado, así feito! Xa podedes xogar a construír palabras!
Se queredes acceder a el, picade na cuberta:

Que vos sexa útil e... Bo Nadal!

 

Canción-conto da letra "t": O zapateiro Tito

 Tito é un zapateiro moi divertido porque mentres traballa fai música petando.
A súa zapatería parece unha orquestra. Sempre está chea de rapaces que o acompañan a cantar e tocar. Aquí todo vale para facer música. Calquera argallada convértese nun fabuloso instrumento...

[Podes ver a ilustración en cómic deste conto no Libro de Contos 1,

e a motivación do conto na Guía Didáctica]

Im Memoriam: Joshua Mijares i Cibrián

Joshua, de pé e cun abrigo negro, nunha foto realizada no Monte Pedroso, no descanso dun curso de musicoterapia que impartiu en Santiago de Compostela.

Chéganos unha triste nova: finou en Valencia Joshua Mijares i Cibrián, profesora (especialista en Educación Especial no País Valenciá, titulada en Pedagoxía Terapéutica, especialista en Musicoterapia, Psicomotricista) que acometeu o delicado traballo de elaborar, de forma totalmente desinteresada, a fundamentación e deseño dos materiais de grafomotricidade de Chirlo Merlo. Sentimos profundamente a perda desta moi achegada compañeira, profesional comprometida e activista, que desenvolveu o seu labor en ámbitos moi diversos da educación, mesmo a atención educativa hospitalaria a nenos en unidades de oncoloxía.

Na súa lembranza, e cunha gratitude infinda, recollemos aquí un extracto do seu traballo Integración del niño y del adolescente oncológicos, texto publicado no Libro de ponencias de 10 Jornadas Internacionales de atención multidisciplinar al niño con cáncer (Valencia, 1993):

Os voy a contar mi historia. De cómo un día me ingresaron y dejé el colegio. De la soledad, el dolor, la rabia, la desorientación...; las transformaciones hasta de las caras de mis padres... De las caras nuevas que han ido apareciendo en mi vida, de artilugios desconocidos totalmente para mí, que hasta aquel momento sólo conocía los juguetes.

La monotonía... estoy parado, no puedo moverme, estoy atado a un gotero. Tengo miedo hasta de respirar, no sea que se salga... ¡Duele tanto al ponerlo! Anduvieron buscándome la vena. Yo no me había dado cuenta de que tenía venas hasta este momento. Además las hay buenas y malas, porque la enfermera ha dicho: ”¡tiene unas venas malísimas...!” Me paso el día durmiendo. A veces me hago el dormido para que no me toquen... Tengo miedo...
Me molestan los lloros de otros niños. Yo no lloro por fuera, pero lloro por dentro. Así nadie se entera y no vienen a ver que me pasa. No sé cuando saldré de aquí...
Creo que no volveré al colegio.

Literatura popular infantil

Unha das fortes apostas na creación de Chirlo Merlo foi a inclusión, en cada unidade, dunha mostra máis ou menos ampla de ditos, adiviñas, rimas, cantarolas, cantigas de berce... Eramos conscientes de que este tipo de literatura infantil podía ser utilizado nos contos como un elemento fortemente motivador dos máis cativos. Tamén se contribuía así á conservación viva desta tradición nos máis pequenos, xa que corre o risco de quedar recollida en libros e antoloxías, pero sen transmisión oral dunha xeración a outra.

Seguimos a pensar que esta idea segue sendo válida, e iso móvenos a recomendarvos unha lectura demorada das Guías Didácticas e a incorporar na nosa sección de Recursos Externos unha ligazón á web Orella Pendella, que nos parece estupenda.

Que a disfrutedes!

Escolas da emigración

"Dende o século XVII e, sobre todo, nos primeiros anos do XX, a acción solidaria dos galegos emigrados a América conseguiu crear unha rede de máis de 400 escolas coas que pretendían superar as carencias dos centros públicos que existían no país. O arquivo da Emigración Galega acaba de catalogar estes colexios, que lles ofreceron a miles de nenos a posibilidade de mellorar a súa formación para acabar co analfabetismo e facer avanzar un país empobrecido."

Así comeza o texto dunha reportaxe sobre as "escolas da emigración" que publicou o xornal Galicia Hoxe. A nós gustounos moito e consideramos oportuna a súa lectura, cando menos por parte dos profesionais da educación deste país. Tamén o asociamos a aquel lema publicado repetidamente na revista Nós: os pobos son grandes pola súa cultura.

Son razóns abondas que nos moven a contribuír desde aquí á súa divulgación. Para ler a reportaxe completa, premede aquí.

Imos botar contas, antes de voar de vacacións

Imos considerar o día de hoxe como un día especial.

Hai que celebrar que o noso contador acaba de superar as 1100 visitas: perante os nosos ollos aparece ben visible o número 1102. Este contador comezou a ser operativo o 29 de novembro de 2009, polo tanto... todas esas visitas están contabilizadas en tan só 202 días! E de todas esas visitas, un 27,86% corresponde a persoas que nos len en máis dunha ocasión.
Pero iso aínda non é todo: o número total de páxinas vistas foi de 2684, o que quere dicir que cada visitante leu normalmente máis dunha entrada. As páxinas máis lidas foron: Libro de contos Pim (124 veces), Guía didáctica prealfabética (120), Caderno de Grafomotricidade (107), Libro de contos 1 (98), Libro de fichas 1 (81), Guía Didáctica alfabética (62), Músicas (42) e Libro de contos Tris (27). Que quere isto dicir? Que aínda que Chirlo Merlo proporcione tamén outro tipo de informacións e curiosidades, o que atrae o interese das lectoras e lectores son os recursos para o traballo do día a dia.
Imos engadir uns datos máis, porque os libros mencionados no parágrafo anterior están albergados en  Issuu, e poden ser lidos sen pasar por este noso blog. O número de lectores para cada un deles, segundo o servizo de estatística de Issuu, é o seguinte: Libro de contos Pim (1390), Libro de contos Tris (1325), Guía didáctica prealfabética (1107), Libro de contos 1 (1071), Caderno de grafomotricidade (939), Libro de fichas 1 (857) e Guía didáctica alfabética (633). E en canto ao caderniño de sílabas troqueladas que ofrecemos como agasallo o día de Reis, tivo 1392 lectores/as.
Uf! O esforzo foi grande, pero... a que os resultados non están mal?
Nós ímolo celebrar. E para iso,... que mellor que unhas boas vacacións?
Moitísimas grazas, até o próximo curso e felices voos!

Da imaxe ao signo gráfico da escritura

O número 3 da  Revista Waldorf-Steiner Educación, publicado no ano 2006, contén un texto referido á pedagoxía Waldorf que podemos facer plenamente noso e que reproducimos a continuación:

"A [...] evolución do neno dependerá moito de se a personalidade dos docentes consegue configurar a transición do traballo manual ao traballo mental coas forzas da memoria, da representación e do pensamento; de xeito que o neno non sinta que se está a apelar unilateralmente á cabeza, senón ao mesmo tempo á vida sensitiva e volitiva coa que se poida vincular o pensamento.

"Un exemplo de como a pedagoxía Waldorf intenta realizar na metodoloxía docente ese principio fundamental é a introdución das letras do alfabeto. No primeiro curso non só se presenta ao neno o mero signo gráfico, chamando a atención a como hai que pronuncialo, senón que o mestre ou mestra comeza relatando unha historia na que cada neno se somerxe inmediatamente coa forza da súa imaxinación e da súa representación, mesmo se xa sabe ler. Logo debúxase na lousa unha situación extraida do relato, os nenos debúxana nos seus cadernos, e dende esa imaxe vaise destacando con algúns trazos resaltados o signo gráfico da letra que se pretende introducir.
"Máis adiante, o signo gráfico será utilizado fóra do contexto daquel debuxo, é dicir, dun xeito abstracto, pero os nenos terán entón unha relación anímico-emotiva con esa forma que lles segue sendo allea e dese modo vivencian intensamente a coherencia. Seguen co seu entendemento a transición entre a imaxe e o signo gráfico, danlle forma de xeito activo coas súas propias mans e poden aplicalo, experimentando o sentido que subxace no proceso. Por outra parte, ese proceder correspóndese coa evolución da escritura tal como tivo lugar na historia da humanidade, na que dende imaxes sensoriais concretas se foron desenvolvendo paulatinamente os símbolos abstractos.
"A miúdo adóitase obxectar que esa introdución das letras por medio de debuxos é obsoleta para os nenos que xa saben ler e escribir antes de empezar a escola. Pero aí non se ten en conta que os nenos que, por exemplo, aprenderon a escribir dos seus irmáns maiores, o fixeron puramente partindo da imitación, mentres que o neno xa maduro para a escola ten necesidade non só de facer as cousas, senón tamén de entendelas dende o seu interior. O procedemento de aprendizaxe da escritura que describimos dálle tamén esta posibilidade, e dun xeito que non só apela ás súas forzas cognitivas, senón tamén ás forzas afectivas e volitivas, de modo que o ser humano integral queda implicado na introdución das letras antes de que a actividade da escritura se afunda no mecánico."

Así podería ser explicada a existencia do burro Trotón, de Marica e Manoliño, da elefanta Papú... e de todos os personaxes dos contos que introducen as diferentes letras (e dígrafos, e grupos consónánticos...) do noso alfabeto en Chirlo Merlo. E aínda que os materiais de Chirlo Merlo naceron inspirados nas técnicas Freinet, coincide coa pedagoxía Waldorf nesta asunción do forte poder vivenciador dos contos.

Canción-conto da letra "p": A elefanta Papú

 No circo do pallaso Pipo vive a elefanta Papú. Como a súa trompa arrastraba moito, gustáballe ir con ela erguida: xogaba cos paxaros, coas nubes,... Un día quedoulle a trompa entalada no alto...

[Podes ver a ilustración en cómic deste conto no Libro de Contos 1 e ler a motivación do conto na Guía Didáctica]

17 de maio: Uxío Novoneira e A Pita da escola de Os Prados-Cervantes-Lugo

No momento no que a rede de Galescolas pasou a chamarse A Galiña Azul, os responsables do tal cambio se cadra non percibiron que a galiña do conto de Carlos Casares era unha galiña moi especial: dicía cocorocó en vez de cacaracá, e ese era o motivo polo que a policía a tiña baixo vixilancia.
Con todo a Galiña Azul, que é un personaxe de ficíón, tivo un contrapunto absolutamente real: a Pita que comezou a poñer os seus ovos dentro dunha escola unitaria de Cervantes, nunha papeleira moi confortable para ela, ao parecer. Por ese motivo tanto os escolinos como a súa mestra acollérona en adopción, e ese foi o comezo dunha das experiencias pedagóxicas máis singulares no noso país.
Quen era a mestra desta pequena escola? Pois era Alicia López Pardo, que ademais foi quen de presentar esta experiencia real  nun libro delicioso feito en letra manuscrita e con traballos dos propios escolinos: A historia da pita que elixiu a nosa escola pra poñer.
Que tiña de especial esta Pita? Nós, a verdade, é que non saberiamos describilo con palabras. Pero Uxío Novoneira, que naquel momento non era alleo aos milagres que estaban a acontecer na escoliña de Os Ancares, plasmou o carácter da Pita nunha das primeiras páxinas da publicación, cun dos seus poemas:

A galiña dos Prados

sabe onde pór.

Libre de fados e mitos,
alle a poderes e inmediatos coidados,
non pon os ovos fritos
e só pro seu señor.

Sabe onde pór os ovos que dan pitos.

Uxío Novoneira

O Taller das Letras como variante do Banco de Palabras

Unha das posibilidades de partida para o traballo de lectura de cada conto en Chirlo Merlo son as frases-clave. Estas frases-clave deben ser motivadas dun xeito especial no momento en que a mestra lles relata o conto oralmente ás nenas e nenos. Se se segue este camiño, tamén sobre elas se realiza, por medio das diferentes fichas, un traballo de análise e desmiuzamento: vanse distinguindo as palabras, pásanse a distinguir as sílabas de cada palabra e chégase por último ás letras.
Feito este traballo, que tamén podería seguir unha orde inversa á que acabamos de dicir, as novas palabras traballadas que o escolino xa domina pasan a formar parte dun Banco de Palabras, que se vai facendo máis rico conforme se avanza na lectura de contos. E coas palabras acumuladas neste Banco, cada alumno pode volver a construír as frases de cada conto ou xogar a compoñer frases novas que invente, ou se lle propoñan.
Podería haber un Banco de Sílabas? Pois si.
E un Banco de Letras? Tamén.
E apontamos unha idea máis: este Banco pode ser un Banco colectivo, ubicado de forma permanente nun lugar específico da aula. Unha especie de Recanto das Letras ou Taller das Letras. Os materiais que proporciona Chirlo Merlo posibilítano.
Podemos visualizar aquí un exemplo, tendo en conta que só é unha das posibilidades:

Chirlo Merlo no suplemento Na Escola

A primeira aparición dos materiais impresos de Chirlo Merlo no ano 1991 mereceu unha referencia de varias páxinas no número 93 do suplemento educativo Na Escola.  A elaboración deste suplemento era realizada  por membros de Nova Escola Galega para o xornal La Región, e ese número pretendía ofrecer en tres páxinas unha reseña o máis completa posible da metodoloxía e dos materiais de Chirlo Merlo.

En maio do ano 2011 cumpriranse vinte anos deste acontecemento: que diferencia na maquetación e composición das páxinas con respecto ao que hoxe vemos!

Se sintes curiosidade ou nostalxia, podes visualizar este número 93, que saíu á rúa o 30 de maio de 1991, picando aquí.

Canción-conto da letra "l": Lola, Lolo e Amelia

 

 

Lola é moi bailarina. Mentres Lola canta e baila, o seu irmán Lolo pasea montado na mula acompañado das cadeliñas Lila e Lulú. Lola e Lolo son veciños de Manoliño. Cando se perdeu a becerriña, estes veciños tamén quixeron axudar a atopala...

[Podes ver a ilustración en cómic deste conto no Libro de Contos 1,

e a motivación do conto na Guía Didáctica]

Pequena entrevista aos autores de Chirlo Merlo

A mediados de abril do ano 2008, unha estudante de Ciencias da Educación interesada en Chirlo Merlo (que identificaremos polas iniciais LLT) buscaba información de primeira man sobre este método que completase o traballo de investigación que estaba a facer. Obtivo esta información por medio dunha pequena entrevista realizada aos autores de Chirlo Merlo, que reproducimos a continuación:

Como, onde e por qué nace Chirlo Merlo?

A idea de elaborar Chirlo Merlo nace nun grupo de tres profesores/as de educación infantil do Colexio Público de Ponte Carreira, no Concello de Frades, aproximadamente no curso escolar 1984/85. O pequeno alumnado de infantil procedía na súa grande maioría do ámbito rural e utilizaba o galego como idioma normal e natural. Porén, os métodos que se ofrecían no mercado estaban todos en castelán agás unhas poucas excepcións que non enchían as nosas espectativas. Detectábamos a necesidade de dispoñer de materiais para poder ensinar a lectura e a escritura en galego moito máis sistematizados e cunha fundamentación máis natural, con raíces en Freinet. Foi así como tomamos a decisión de non utilizar os métodos existentes no mercado e de reunirnos diariamente, despois de rematada a xornada escolar, para elaborar fichas e contos que nos permitisen un ensino da lectoescritura máis acorde co que nós pensabamos. O material elaborado cada día era utilizado nos días posteriores cos alumnos, para o cal nos serviamos de fotocopias. Como se pode intuír, estas primeiras fichas eran moi artesanais e en branco e negro, pero podían ser coloreadas e redibuxadas polos pequenos, o que lles daba un encanto moi especial e un nivel de vivenciación que non se conseguía con fichas máis estándar. Así naceron, para os nenos, os primeiros libros de contos de Chirlo Merlo: fotocopias en branco e negro introducidas en fundas de folio con taladros para poderen ser encadernadas en carpetas de anelas. Pasado certo tempo, outros profesores e profesoras que tiñan inquedanzas parecidas ás nosas, interesáronse por estes materiais e quixeron utilizalos tamén nas súas escolas e nas súas aulas. Por esta razón, ao mesmo tempo que nós continuabamos o traballo para nós, comezamos a subministrar fotocopias do material xa elaborado a outros/as profesores/as. Este proceso foise incrementando e chegou un momento no que nos plantexamos a posibilidade de editalo, o cal supoñía para nós reelaboralo e, sobre todo, traballar cun grupo de colaboradores que poidesen testalo nas escolas para pulilo antes de presentar o Chirlo Merlo final.

Canción-conto da becerriña

Canción-conto de presentación da letra "m": a becerriña de Marica e Manoliño xa vai un pouco medrada e quere ir ao monte para pacer coas outras vacas. Con todo, como é un pouco preguiceira, ás veces prefire mamar aínda dos tetos da súa mamá. Ao monte gústalle ir por ver máis mundo e aprender cousas novas. Mais un día pérdese...

 [Podes ver a ilustración en cómic deste conto no Libro de Contos 1 

e ler a motivación do conto na Guía Didáctica] 

 

Aprender a ler co formato de cómic

Unha das apostas fortes de Chirlo Merlo, como método para a aprendizaxe da lectura, é a de presentar os contos co formato de banda deseñada. Chirlo Merlo ten en conta o contorno e as vivencias dos pequenos, a cultura popular para a infancia que se expresa en xogos, cantarelas, rimas e adiviñas... E tamén que a lectura non comeza polo código alfabético: hai un traballo previo de "lectura" da realidade, de lectura de imaxes, de lectura de pictogramas...

Chirlo Merlo, así mesmo, parte da idea de que a lectura debe de ser significativa desde o comezo: parte da lectura de pequenas historias mudas en banda deseñada para pasar á lectura de pictogramas. Neste proceso, as primeiras letras son introducidas como un pictograma máis que ten un significado concreto no contexto da historia que se conta. E a historia cóntase en imaxes que integran o resto dos códigos.
Isto non é falar de banda deseñada, de cómics? Si. Plenamente. Pódese comprobar examinando os nosos libros de contos.
Seremos o primeiro método de lectoescritura en cómic?

 

Canción-conto do ratiño

Canción-conto de presentación da letra "i": ao pé da árbore na que o moucho tiña o seu lar, moraba tamén o ratiño. O rato saíu da árbore para dar un paseo pola eira, e nese momento bateu o burro Trotón co tronco, unha pola podre esgazou e foi caer xusto riba do seu rabo...

[Podes ver a ilustración deste conto no Libro de Contos 1

e ler a motivación do conto na Guía Didáctica]

Sobre a aprendizaxe da lectoescritura

É a aprendizaxe da lectoescritura un proceso mecánico?
Consiste simplemente en memorizar asociacións entre letras e sons e aprender a combinalos?
A profesora Telma Weisz, doutora en psicoloxía da aprendizaxe pola Universidade de São Paulo (Brasil) e referente en traballos de alfabetización nese país, ofrece unha perspectiva moito máis interesante: os nenos e as nenas son suxeitos activos da súa propia aprendizaxe e poñen en marcha procesos cognitivos complexos cando aprenden a ler e a escribir.
Ofrecemos hoxe a primeira parte dun interesantísimo vídeo (en portugués do Brasil) no que fala dos procesos de adquisición da lectura e da escritura:

Canción-conto do avó de Marica e Manoliño

 

Canción-conto de presentación da letra "e": o avó de Marica e Manoliño estaba un pouco xordo e non podía ouvir ben... pero algo sentía de todo o balbordo que se estaba producindo perto da casa co choque do burro trotón, os chíos do moucho, os choros do ratiño... El quería que alguén lle explicase o que estaba a suceder, e dicía...

[Podes ver a ilustración deste conto no Libro de Contos 1

e ler a motivación do conto na Guía Didáctica]

 

 

 

Un agasallo de Reis

Día seis,
Día de Reis.

Uf! Canto traballo tiven este ano como carteiro! Cantos nenos e cantas nenas hai no mundo! E todos enviando cartas de petición de agasallos por estas datas! Uf!
E para as profesoras e profesores, que? Alguén se lembra deles un pouquiño?
Eu si, e por esta razón preparei para eles este agasallo: un conxunto de láminas con sílabas debuxadas, para que poidesen xogar cos nenos e nenas a recortalas e a compoñer palabras e pequenas frases.  Se che pica a curiosidade ou queres imprimir as láminas, pica aquí ou na cuberta que aparece abaixo.
E se xa baixaches as láminas ou xa as imprimiches, tócache agardar ao próximo día de Reis, na espera dun novo agasallo.
E el que poderá ser?

 

Chirlo Merlo: libro de contos Tris

Invitámoste a visualizar o primeiro libro de contos para traballar en Educación Infantil a lectura da imaxe e a aproximación á lectura de signos gráficos. Podes consultar as indicacións de traballo co alumnado na Guía Didáctica de Educación Infantil. Para poder descargalo, só tés que clicar na cuberta: